دستور العمل چکیده نویسی
طرح نامه نویسی
دستور العمل چکیده نویسی و کلیدواژه ها
چکيده دو نقش عمده دارد:
1. جست‌وجوي الکترونيکي را در شبکه‌هاي اطلاعاتي ممکن ميسازد. از آنجا که، آوردن تمام یک اثر در سايت امکانپذير نيست، محقق از طريق ارايه چکيده، دست‌يابي به خلاصه اثر را ممکن ميسازد و با محققان ديگر، ارتباط برقرار ميکند.
2. با توجه به عصر انفجار اطلاعات و فراواني تحقيقات عرضه شده، صرفه‌جويي در وقت خواننده، يک اصل اخلاقي در حرفة پژوهش است. چکيده به خواننده کمک ميکند تا در مورد تخصیص وقت براي مطالعة همه اثر، تصميم بگيرد.
استاندارد کمّي چکيده، در حدود سيصد کلمه است.
اجزاي چكيده شامل بيان مسأله، دلايل نگارش و بيان مشكلي است كه در متن مورد توجه قرار گرفته است. هم چنین نظرهاي مختلف پيرامون آن بررسي شده و ادله و شواهد كافي در همان راستا بررسي و نتايج علمي بهدست آمده را میشکافد.
چکیده بايد از زبان خود پژوهشگر (نه نقل قول) و ترجیحاً به صورت فعل ماضي آورده شود. چكيده غير از فهرست نویسی يا مقدمه است و جزئي از محتواي متن و اجمالي از مطالب تفصيلي آن است و از طريق مطالعة فهرست مطالب، مقدمه و نتايج، نوشته ميشود. در چكيده لازم نيست
به منابع و مآخذ، ارجاعي انجام شود و از بيان خطابي، مثال و توضيح مفاهيم پرهيز ميشود. چكيده پس باید پس از نگارش متنِ پژوهش تهيه شود.
چکيده بايد آيينه تمام نماي پژوهش باشد و به گونه ای تدوین شود که:
· مسئله چیست؟
· سوال اصلی کدام است؟
· با چه روشی به آن پرداخته شده است؟
· نظرهای مختلف درباره مسئله چیست؟
· نظر انتخابی کدام است و چه دلایلی برای اثبات آن ارائه شده؟
· نتیجه و یافته چیست؟
به هنگام چکيده‌نويسي، بايد دقت کنيم تا با آسيبهاي زير مواجه نشويم:
الف) تبديل چکيده به فهرست؛ چکيده هرگز مروري بر مباحث رساله نيست.
ب) تبديل چکيده به طرح مسئله؛ برخي از افراد، در چکيده به شرح و تفصيل موضوع پايان‌نامه، مسائل آن و ضرورت بحث از مسئله مي‌پردازند که نادرست است. البته بيان اجمالي مسئله نيز از مباحث چکيده است، اما سهم آن، متناسب با سهم حجم چکيده است، نه اينکه اهم مطالب چکيده بر محور بيان مسئله بنا شده باشد.
ج) ارجاع به مآخذ: رويکردي با معرفي منابع و مآخذ در چکيده نيز، نادرست است.
د) بيان خطابي: ادبيات چکيده، بايد همانند ادبيات رساله باشد. در واقع، استفاده از زبان انگيزشي، بيان شعارگونه، گزاف‌گويي و خطابه در شأن رساله و مقاله علمي نيست.
كليد واژه: كلماتي است برآمده از متن، مرتبط با موضوع اصلي كه خواننده با مطالعة آنها، به محتواي اصلي پژوهش پي ميبرد. در حقيقت، كليد واژهها، در حكم موضوعات جزئي هستند که پس از چكيده ميآيند. واژگان كليدي به خواننده كمك ميكند تا پس از خواندن چكيده و آشنايي اجمالي با روند تحقيق، بفهمد چه مفاهيم و موضوعاتي در اين اثر مورد توجه قرار گرفته است. هم چنین کلیدواژهها در نقش نمایة یک متن علمی هستند. انتخاب درست کلیدواژهها به نمایهسازی استاندارد متون در فضای مجازی کمک میکند و دسترسی مخاطبان را به اثر پژوهشی تسهیل مینماید. كليد واژهها باید با واژههای اصلي عنوان و مسأله تحقيق و در حد امكان با سرفصلها تناسب داشته باشد. میانگین کلید واژه ها 5 تا 7 کلمه است.
توصیه های کاربردی در طرح نامه نویسی
- پژوهشگر واقعی هیچگاه نباید ساده انگارانه، شتابزده و بدون مطالعه اکتشافی دست به تهیه طرح بزند زیرا این امر به شدت از اعتبار علمی او میکاهد؛ بنابراین با مطالعة اولیه، مشورت با صاحب نظران و سپس بررسی دقیق منابع اقدام به تهیه طرحنامه نماید.
- در نگارش طرح نامه از پرداختن به مقدمات و افقهای دور در متن تحقیق دوری کرده و به اصل مطلب با فضاسازی مناسب و کوتاه بپردازد.
- محقق باید سوالات اصلی و فرعی را به خوبی طراحی کرده سپس به پاسخگویی دقیق آنها بپردازد.
- منبع شناسی دقیق، مستند و متّقن از ضروریات انجام تحقیق است و بیش از نیمی از کار تحقیقی است و انجام پژوهش را تسهیل میکند. مراجعه به منابع و مطالعة اکتشافی برای تهیه طرح نامة تحقیق از اصول اولیه پژوهشی است.
- باید دانست که در عصر فنآوری و ارتباطات قرار داریم و اساساً محتوای هیچ تحقیق و نوشتهای بر کسی پوشیده نمیماند؛ بنابراین در برداشت مطالب یا استفاده از هندسة تحقیقی دیگران باید کاملاً شفاف باشیم. چه بسا بعدها با ادعای نویسندگان مواجه خواهیم شد. پژوهشگر باید امانتداری لازم را مراعات کرده و مستندسازی نماید، در غیر این صورت هرگونه مسئولیتهای آتی و پاسخگویی اخلاقی و قانونی، متوجه او خواهد بود.
- توجه داشته باشیم که بدون تحقیق و تفحص، نام کتاب، مقاله یا پایان نامهای را در منبع تحقیق (طرح نامه) درج کردن و در آینده آگاهی یافتن از اینکه اساساً در آن اثر مطلبی در راستای موضوع تحقیق وجود نداشته، صداقت طراح را مورد خدشه قرار خواهد داد.
- پژوهشگران تنها به یافتهها و دستاوردهای دیگران بسنده نکنند، بلکه با بازنگری و مهندسی فکری جدید، در پی طرحی نو و به دست آوردن یافتههای نوین باشند و به خلق ایدهای جدید روی آورند.
- بدون مطالعه اکتشافی و فهم و پیچیدگیهای موضوع و جوانب آن در طرح نویسی تنها به عبارت پردازی و لفاظی تهی از محتوا بسنده نشود.
- پیجویی کردن عناوین مرتبط با تحقیق در منابع مختلف اعم از سایتها و کتابخانه ملی برای منبع یابی در سه حیطه مقالات، پایان نامهها و کتابها در منبع شناسی حائز اهمیت است و باید دقیقاً در منبع شناسی این سه حیطه از هم تفکیک و منابع آن ذکر گردد.
- توصیه میشود به منابع مستقیم و مربوط به مسئلهی پژوهش با همان عنوان مراجعه شود و از آوردن کتابهای عام و کلی پرهیز گردد؛ مانند ذکر «المیزان»، «وسائل الشیعه» یا هر کتاب مرجع دیگر؛ اگر هم به کتابهای مرجع، رجوع مستقیم میشود قسمت یا فصل مورد نظر که در ارتباط با موضوع است ذکر گردد.
- محقق باید از ابتدا بداند به دنبال حل چه مشکل یا مسئلهای است و دیگران چه تلاشی در رابطه با موضوع داشته اند، آیا تحقیق او جدید است و نگاه تازه ای به موضوع دارد؟ در پایان بررسی کند که آیا به سئوالات یا اهداف از پیش تعیین شده دست یافته است؟ اگر دست یافته چه مطالبی هستند و آنها را در نتیجهگیری بیان نماید.
- چنانچه با تسامح و کوتاهی پژوهشی، طرح یا نوشتهای آماده و ارایه گردد، در حقیقت اولین خدشه علمی متوجه خود پژوهشگر و اساتید راهنما خواهد شد.
- رعایت شاخصههای یک اثر فاخر:
- متفاوت بودن از آثار دیگران ( نویسنده باید بداند کار تحقیقی او چه زاویه ای را در نظر گرفته که متفاوت از دیگر آثار است و این را در ضرورت انجام تحقیق بنویسد.)
- نوآورانه و پژوهشگرانه بودن همراه با تحلیل و تبیین؛
- باز نمودن زوایا و افقهای جدید در تحقیق؛
تکراری نبودن و آغاز نمودن از نقطهای که دیگران به انجام رساندهاند.
